Aslında çok uzun bir tarihi yok bu internetin, topu topu kırk yıllık bir geçmişe sahip. İnsanlık tarihini düşündüğümüzde ise 50 bin yıllık tarihimizde sanırım nokta bile değil!. Fakat etkisi oldukça büyük görünüyor. Gerek ekonomi gerek dayanışma gerekse iletişim alanlarında bugüne kadarki tüm gelişim ve değişimleri arkada bırakmış gibi görünüyor. İnternet ile birlikte ortaya çıkan dijital platformlar ise son zamanların en gözde oluşumları. İnternet ve bu dijital platformlar ilk ortaya çıktığında insanlık üzerinde ciddi bir iyimserlik yaratmıştı. Sanki internetin küreselliği, merkezi olmayışı, şeffaflığı, hızı, özgür iletişim imkanları, adil ve daha az aracılı ekonomi fırsatları insanlığın yararına olacak gibi görünüyordu. Fakat gerçek hiç de böyle olmadı. 2000’lerde dünyadaki tüm zenginliğin %50 si %1’lik bir zengin kesimin elinde iken(1) şimdilerde zenginliğin %82’si %1’lik kesimin(2) eline geçti. Sosyolojik ve psikolojik tahribatının dışında internetin ekonomiye etkisi genel olarak dijital platformların merkezileşmesine, para değişiminin hızlanarak belirsizleşmesine, rekabetin zayıflamasına ve alternatiflerin azalmasına sebep oldu. Tabi tüm teknolojiler de olduğu gibi karşılaştığınız her yeni teknolojik gelişim için de, kimin elinde? Ve kimin yararına kullanılıyor? Soruları bize fikir verebilir, anlayışımızı bakışımızı ve hatta mücadelemizi şekillendirebilir. Son yıllarda esnek çalışma ve taşeronlaşma yaygınlaşırken, güvenceli istihdam oranları giderek düştü. İnsanların özeli, kendi kişisel bilgileri, bir meta haline getirilip piyasalaştırıldı. Evet, çeşitli direnişler ve isyanlarda da örgütlenme aracı olarak iyi iş çıkarttığını söyleyebiliriz ama internet üzerinde ezenlerin ve sömürenlerin kontrolü arttıkça bu ağ da onların çıkarına bizim zararımıza doğru gelişecektir.
“Paylaşım Ekonomisi” yalanı:
İlk başlarda internet bize fikir, deneyim, fazlalık veya kullanılmayan eşya vb. şeyler için paylaşım imkanı sundu, peki bu mesele, ne ara, bildiğimiz önemli bir değer ve erdem olan paylaşımdan, ekonomik gelir elde etmeye vardı? Paylaşmak ne demektir? Ya sizin olan bir şeyi bir başkasına hediye etmek veya kullanıp geri vermesi için ödünç vermektir. “Gitarımı istediğin zaman çalabilirsin” veya “benim iki şapkam var birini seninle paylaşabilirim” . Bugüne kadar bildiğimiz paylaşım böyle bir şeydi.
Hava alanlarına bıraktığınız arabalarınızı bir başkası ile paylaşabilirsiniz ParkFlyRent, bilgisayarınızda fazla alana mı sahipsiniz? Fazla alanınızı paylaşabilirsiniz Djeepo, aynı yönde giden yolcuları buluşturan Abel. Aracınızın paylaşımını bir taksi hizmetine çeviren Uber veya konutunuzu paylaşabileceğiniz Airbnb. Kişisel bilgileriniz, eğilimleriniz sevdiğiniz ve sevmediğiniz her şeyi paylaşmak için Facebook. Filmini paylaş Netflix, müziğini paylaş Spotify. Bizimle dalga geçiyorlar!? Bu sadece kapitalist anlamda tekelleşip, merkezileşen ve bir anda büyüyen şirketlerin sömürüsü değil, ideolojik ve kültürel anlamda da insanlığın gelişimine değer katmış paylaşım erdemine de saldırıdır. Bunların hiçbirinin paylaşımla ilgisi yoktur. Bu tam da kapitalist anlamda bildiğimiz kiralama veya satıştır, o kadar! İlk kez Platform Kapitalizmi kitabı ile Nick Srnicek beş farklı platform kapitalizmini tanımladı. Bunlar kısaca şöyle;
1- Reklamcılık Platformları
Bu platformlar verilerinizi toplayıp analiz eden yapılardır. En önemli örnekleri Google ve Facebook’tur. İnternetteki tüm etkinlikleriniz veri olarak toplanıp, veri bilimcileri ve yapay zeka kullanılarak analiz edilip firmalara satılıyor. İlgilendiğiniz alanlar ile ilgili Face de ve girdiğiniz sitelerde reklamlar hemen hazır..
2- Bulut Platformları
Bu tür platformlar şunu sağlıyor. Bugün dijital ortamlarda sunucu ve sunucuların çalıştığı ortamları hazırlama gerek altyapı gerekse kullanılan teknolojiler anlamında oldukça pahalı kalmaya başlayınca Amazon kendisi için geliştirdiği sunucu servislerini kiralamaya başladı.
3- Endüstriyel Platformlar
Küresel üretim sürecinin başından sonuna kadar olan tüm süreci takip etmek için oluşturulan platformlardır. En önemli örneklerinden birisi Simens’in MindShpere’ıdır.
4- Ürün Platformları
Ürün satışı yerin kiralama üzerine gelişen platformlardır. En bilinenlerinden birisi Spotify’dır. Bir de Rolls Roys’un uçak motorlarını satmak yerine kiralamayı ve sahada motorun başına gelenleri anında merkeze raporladığı bir sistem geliştirmiştir.
5- Esnek Platformlar
Esnek platformlar mobil uygulamalar ve internet siteleri ile tüketiciler ile hizmet sağlayıcıları buluşturan ve bu buluşmadan hizmet sağlayıcı üzerinden komisyon kazanan platformlardır. En önemlileri Uber ve AirBnb’dir. Çalışanının sosyal ve özlük hakları, hizmet verdiği araç veya konutun bakımı sigortası ile uğraşmadan komisyon üzerinden para kazanan platformlar.
Kötülük internet üzerinde de organize bir şekilde örgütleniyor. Artık kişisel bilgilerimiz ve tüm internette oluşturduğumuz veriler önemli rakamlara satılıyor. Dünyanın çeşitli yerlerinde buna karşı direnişler örgütleniyor. Decode projesi bunlardan birisidir. Yetersiz de olsa kullanıcı olarak paylaşmak istemediğiniz bilgilerinizin gizliliğini sağlamaya çalışıp, kamusal yarar için ise önemli bilgilerin ücretsiz paylaşılmasını amaçlıyor (https://decodeproject.eu/). Veriyi insandan rızası olmadan çalan ve hammadde gibi işleyip analiz eden sonra da haraç mezat satan bu eşkıyalara, karşı çıkmalıyız. Nasıl mı? İnsanın kendi oluşturduğu verisinin korunma hakkının tanınması ve yasal olarak güvence altına alınması için uğraş vermeli. Bir grup insanın verisinin yani toplumsal verinin korunma hakları için ise ulusal devletler ve uluslararası düzeyde önlemler alınması için uğraşmalı ve bir an önce, bu hırsızlıkta üretim araçları olarak kullanılan internet ve dijital platformların, kamulaştırılması, insanlığın hizmetine verilmesi için mücadele vermeliyiz.
Tahsin Oygar
Baraka Aktivisti
Kaynakça:
(2)https://www.bbc.com/news/
(3)Bilim ve Gelecek 171.Sayı, Platform Kapitalizmi Facebook’tan Uber’e dijital ekonomi
(4) https://www.demokrathaber.org/
